1-Bilgisayarların Yavaşlama Sebepleri
Yeni
bir bilgisayar alındığında donanımsal problem olmadığı sürece
şikayetler de oldukça azdır. Windows hızlı açılır, programlar anında
ekrana gelir, işlemler süratlidir. Ancak aradan zaman geçtikçe sistemin
yavaşladığını ve hatta bazen takıldığını fark ederiz.
Aslına
bakarsanız bilgisayarın yavaşlamasına sebep olan durumlar saymakla
bitmez. Herhangi bir donanımsal hata olmasa dahi zaman içerisinde çok
fazla kullanımdan dolayı (yazma okuma işlemleri çok yapıldığından) bir
yavaşlama görülebilir. Yani bilgisayarınızın yavaşlamasının temel sebebi
onu çok fazla kullanmış olmanız bile olabilir.
Önemli
olan şey ise doğru teşhisi koyabilmek ve yavaşlamaya sebep olabilecek
konular hakkında fikir sahibi olmaktır. Biz de bu sorunlar yumağı
arasından en çok karşılaşılan durumları toparlayıp bir araya getirdik ve
daha fazla masraf yapmanızın önüne geçebilecek veya bir şekilde
faydalanacağınızı umduğumuz bir liste oluşturduk.
2-SPY & Worm un Sistemlere Kattığı Zararları;
Her zaman için en önemli güvenlik
sorunu olarak bu ikisi göze çarpar ve bu iki kafadar, aynı zamanda
bilgisayarın performansını da önemli derecede azaltırlar.
Casus
yazılımlarla baş etmenin ilk ve en önemli adımı bilgisayarınıza casus
yazılım temizleyici bir program kurup tarama yapmanız ve programı sık
sık güncellemenizdir. Aynı şey elbette virüs programları için de
geçerli.
İnternette
Ad-aware, Spybot, Site Advisor veya Active Virus Shield gibi ücretsiz
ve işinizi rahatlıkla gören pek çok yazılım bulmanız mümkün. Ancak zaman
zaman bu programlar da yetersiz kalabiliyor. Bu durumlarda
yapabileceğiniz birkaç şey daha var.
Ctrl
Alt Delete tuşlarına aynı anda bir kere basarak ulaşabileceğiniz Görev
Yöneticisi penceresinde tanımadığınız, farklı isimde dosyalar olup
olmadığını kontrol edin. Şüpheli gördüklerinizin işlemini sonlandırın
Başlat menüsündeki Çalıştır komutuna msconfig yazarak ulaşacağınız
konfigürasyon düzenleme penceresinde, bilgisayarın açılışında yer alan
dosyalara göz atın. Gereksiz gördükleriniz veya şüphelendiklerinizin
işaretini kaldırın.
Casus yazılım olduğuna emin olduğunuz isimleri Çalıştır üzerinden
regedit diyerek ulaşabileceğiniz Kayıt Defteri'nde aratıp bu isimle
ilgili girişleri elle silin. (Aman dikkat, casus veya virüs olduğuna
emin değilseniz Windows'un işleyişini etkileyen yerlere müdahale edip
bozuyor da olabilirsiniz)
Bilgisayarınızda özellikle de Windows'un kurulu olduğu sürücünüzde yer alan şüpheli dosya veya klasörleri silin
Önlem amacıyla birden fazla casus yazılım önleyici kullanın. Bazen birinin bulamadığını bir diğeri bulabiliyor.
Tüm bu yukarıdaki maddelere rağmen başarısız olunduysa, aynı işlemleri Windows'u bu sefer Güvenli Kip'te açarak tekrarlayın
3-Virüs Temizlemeleri;
Virüs
temizleme teknikleri casus yazılımlardan biraz daha farklıdır. Her bir
virüsün karakteristiği farklı olduğu için, eğer antivirüs programınız
başarısız olduysa bilgisayarınıza bulaşan virüsün adını bulup internette
temizleme yöntemini ufak bir aramayla kolayca bulabilirsiniz. Bulaşan
virüsün ismini bilmiyorsanız, bilgisayarınıza gösterdiği etkileri yazıp
arama yapabilirsiniz.
Bugüne
kadar başa bela açan sayısız virüs var. Ancak son dönemlerde en sık
karşılaşılan virüsler Sober.P, Cabir, Mugly, Atak, Maslan, Anzae /
Inzae, Zafi, Netsky, Sober.I / Sober.J, Bogra, Bagle.AZ, Beagle.AR,
Korgo.A , Bloodhound, Padobot, Lovegate, MyDoom, Bagle olarak
özetlenebilir.
4-İşlemcinin Aşırı Isınması;
Son
nesil işlemciler yüksek performans sundukları kadar işlem kapasiteleri
nedeniyle de fazla ısınma yapabiliyorlar. Bu nedenle yanlarında mutlaka
bir soğutucu sistemle birlikte anakarta takılmaları gerekiyor. Hatta
oyun sistemleri gibi ileri düzey bilgisayarlarda suyla soğutma veya kasa
üzerindeki ek donanımlar gibi pek çok alternatif yol da söz konusu.
İşlemcinin
ısısı kendi makul ölçülerinin üzerine çıktığında sistemimiz yavaşlamaya
veya düzensiz çalışmaya başlar. Daha da ötesi kilitlenmeler bile
yaşanabilir. Yeni nesil anakartlar artık işlemcinin ısısını BIOS
aracılığıyla izleyip raporlayabiliyor. Yardımcı programlar sayesinde de
işlemci ısısını kontrol etmeniz artık çok daha kolay hale geldi.
Önceki
yazımızla paralel olarak bu madde altında benzer önlemleri
sıralayabiliriz. En büyük düşman toz, fanların dönesine engel
olacağından ara ara temizlik yapmanızda fayda var.
Kasanız
kapalıyken fanların tozlandığını, artan gürültüden veya kasaya
dokunduğunuzda hissedeceğiniz titreşimden rahatlıkla fark edebilirsiniz.
İlk zamanlar daha sessiz olan bilgisayarınız gün geçtikçe rahatsız
edici boyutta bir ses çıkarıyorsa, bilin ki fanlarınız tozlanıyor. Böyle
durumlarda hem işlemci, hem de güç ünitesinin fanlarını temizlemeyi
ihmal etmeyin.
Elbette
fabrika çıkışı sıfır bir fan çok daha sessiz olacaktır. Ancak tozları
temizlerken kullanacağınız sprey, hava püskürtücü veya dikkatlice silmek
şartıyla kullanacağınız bir bez bile sizi masraftan kurtaracaktır. Yine
de fazla mal göz çıkarmaz. Yedek bir fanınızın bulunması her zaman için
sizin yararınıza.
Isı
kontrolünü sağlayan pek çok program mevcut, Google'da "cpu monitor
software" diye arama yapıp ücretsiz onlarcasına ulaşabilirsiniz
5-Hafıza & Ram Sorunları;
Bozulmuş veya işe yaramayan hafıza
modülleri elbette kullanılamaz hale geldiklerinde hızınızı
yavaşlatırlar. Ancak burada dikkatinizi çekmek istediğimiz konu biraz
daha farklı.
Üreticiler
donanımları piyasaya sürdüklerinde, kullanım özelliklerinin içinde bazı
teknik detaylara da yer verirler. Eğer aldığınız modüller birbirine
veya anakarta doğrudan uyumlu değilse hız problemi yaşamanız da
kaçınılmazdır. Aynı zamanda modüllerin fazla ısınması da yavaşlığa sebep
olabilir.
Eskiden
bir hafıza alırken anakartınızın modeline bakıp desteklediği hızlara ve
kart üzerinde kaç tane boş yuvanız olduğuna göre seçim yapmak
yeterliydi. Ancak günümüzde farklı hız ve tiplerde pek çok hafıza modülü
var.
İyi
anakartlar, bu modüllerin fabrika çıkışı belirtilen hız değerlerinden
daha fazlasına da tolerans gösterebiliyorlar. Böyle durumlarda hafıza
modüllerinizin değer aralığını ve şu anki çalışma değerinin maksimum
değerin altında olup olmadığını kontrol ederek BIOS üzerinden ayar yapıp
performansı değiştirebilirsiniz.
Ufak
bir ihtimal de olsa, çok ucuza aldığınız hafıza modüllerinde bazı
eksiklikler veya kusurlar bulunuyor olabilir. Standart bir çalışma için
yeterli görünen bu modüller ilerleyen dönemde hızın düşmesine ve mavi
ekranlarla karşılaşmanıza yol açabilirler.
Eskiden
modüllerin ısınması gibi bir problem söz konusu değildi. Ancak
özellikle SDRAM'lerin çıkışından itibaren bu olay tamamen değişti. Eğer
şüpheleniyorsanız, kontrol etmenin yolu kasanızın içini açıp hafızaya
dokunarak elinizle sıcaklığına bakmaktır.
Bilgisayarı
kapadıktan sonra hafızayı yuvasından çıkarıp çok fazla ısınıp
ısınmadığını (elinizle dokunduğunuzda aşırı sıcaklık varsa)
anlayabilirsiniz. Aşırı ısınmayı önlemenin yolu kasanızda iyi bir hava
dolaşımı sağlamak ve hatta çok ısınma varsa ek bir fan almaktır. Isıyı
yayan ****lik soğutma sistemleri de bu iş için uygundur.
6-Sabit Disc Sorunları ve Çözümleri;
Diskinizde meydana gelebilecek
arızanın tipine göre (mekanik, elektronik veya mantıksal firmware)
farklı sonuçlarla karşılaşabilirsiniz. Düşük erişim süreleri, hatalı
veya kullanılamayan hafıza alanları (bad sector), mavi ekranlar, arada
sırada boot işlemi sırasında karşınıza çıkan hatalar gibi…
Bu
sıraladıklarımızın çoğu da yardımcı programlar olmadan, fanın
tozlanmasına nazaran anlaşılması çok daha güç sorunlardır. Ancak
kolaylıkla farkedebileceğiniz şey hızın azalmasıdır. Diskiniz durumu
kötüye doğru gidiyorsa sisteminiz de yerlerde sürünecektir. Yazma ve
kopyalama işlemleri uzun zaman alacaktır.
Eğer
NTFS dosya sistemi kullanıyorsanız, yazma işlemi sırasında uygun
alanlar bulunana kadar siz kahvenizi içip tuvalete bile gidebilirsiniz.
Geldiğinizde işlem yeni bitiyor olacak veya hata mesajıyla
karşılaşacaksınız. FAT gibi diğer dosya sistemlerinde mavi ekranla
karşılaşma şansınız bile yüksek.
Çözüm yolu ;
Sabit
diskinizin gereğinden fazla yavaş çalıştığını düşünüyorsanız disk
tarama ve kontrol işlemlerini (scandisk ve chkdsk) uygulayın. Buradan
elde edebileceğiniz en büyük ipucu, daha önceden sağlam olan sektörlerin
bozulmuş olduğunu (bad sector) görmenizdir. Anlayın ki diskiniz için
durum kötüye gidiyor.
Verilerinizi
derhal yedekleyin. Hatta yedekte ikinci bir sabit disk daha bulundurun
ki çökme yaşadığınızda acil müdahale edilebilsin.
Benzer
şekilde, eğer diskinizde artık daha önce duymadığınız kadar gürültülü
bir çalışma gerçekleşiyorsa durum yine pek iç açıcı değil. Benzer
işlemleri yine yapın. Daha fazla bilgi için sabit disk önlemleri
yazımıza da bir göz atın.
7-Bios-Windows İndexleme;
Pek
çok kullanıcı bilgisayarı alıp kurduktan sonra BIOS ayarlarına hiç
dokunmaz ve aldığı günkü şekliyle kullanır. Aslında çoğu zaman da burayı
kurcalamaya gerek bile yoktur. Ancak nadir de olsa bazı durumlarda BIOS
ayarlarınız sisteminizin en uygun konfigürasyonuna uymayan ayarlara
sahip olabileceğini unutmayın.
Yavaşlama
sebebi olarak göstermek abartı olsa da, performansı artırmak için BIOS
ayarlarını üst seviyelere çekmek sizin elinizde diyebiliriz. Bunun için
anakartınızın özelliklerini okumak ve sınırlarını belirlemek; ardından
da BIOS üzerinden bu sınırlar çerçevesinde gerekli düzenlemelere gitmek
gerekir.
Ne
yazık ki BIOS ayarları için standart hale getirilmiş uygulama veya
değişiklik tablosu gibi bir şey yok. Anakartınızın modeline göre
değişiklik gösteren bu bilgileri, üreticisinin sayfasından
edinebilirsiniz.
Standart
bir kurulum sonrasında Windows'un sunduğu hizmetlerin pek çoğu
varsayılan olarak çalışır veya kurulu halde gelir. Ne var ki, sistemin
çalışması için kurulumları şart olmayan bu hizmetlerin büyük bir kısmını
da çoğu zaman kullanmayız bile. Kullanmayacağımız bu hizmetler de boş
yere hem yer kaplar hem de performansı azaltırlar.
Bu
hizmetlerden hangilerinin çalıştığını görmenin bir yolu Yönetici
Araçları'na girmektir. Bilgisayarım'a sağ tıklayıp Yönet dediğinizde
açılacak ekranda hizmetin adı, durumu ve başlangıç tipi gibi bilgileri
görmeniz mümkün. Burada hizmetlerin üzerine çift tıklayıp özelliklerini
de görme şansınız var.
Üst
kesimden durdurma simgesine basarak dilediğiniz hizmeti servis dışı
bırakabilirsiniz. Ancak bunu yapmadan önce tıpkı daha önce bahsettiğimiz
msconfig işleminde olduğu gibi burada da hizmetin işinize yaramadığına
emin olun
Hızı
düşüren hizmetlerin en önemlisi de indekslemedir. Bu hizmetle Windows,
bilgisayarınız üzerinde arama yaptığınızda daha kolay erişebilmeniz için
arka planda diskinizi tarar. Bu da çalışmanızı yavaşlatan etkenlerden
birisidir. Dilerseniz bu hizmeti devre dışı bırakabilirsiniz.
8- (Kaçak İşlemler)
Bu
işlemler, işlemcilerin devirlerini zorla ele geçirirler. Bu duruma yol
açan olağan şüpheliler ise kötü yazılmış sürücüler veya yeni bir işletim
sistemine kurulmuş eski programlardır. Görev Yöneticisi'nde bunları
görebilmeniz mümkündür.
İşlem
süresinin neredeyse %100′ünü işgal eden herhangi bir işlemcik (process)
kaçak işleme örnek verilebilir. Resimde göreceğiniz System Idle Process
denilen işlem, bilgisayarın kullanılmadığı zamanlarda %98
seviyesindedir ve bu doğal bir veridir. Ancak bu değer çok düşmüşse veya
bir başka işlem %98 seviyelerine çıkmışsa, bilin ki bu kaçak bir
işlemdir.
Kaçak
bir işlem yakaladıysanız onu üzerine sağ tıklayıp sonlandırabilirsiniz.
Bazılarını durdurabilmek için aynı işlemi birkaç kez tekrarlamanız da
gerekebilir. Eğer yine de sonlandırılmıyorsa bilgisayarı yeniden
başlatmanız bir çözüm olacaktır.
Kaçak
işlemler kilitlenme veya programın bozuk çalışması sonucu devreye girip
işlemciyi de gereksiz yere yorarak performansınızı düşüren en büyük
düşmanlardan biridir.
9-Disc Birleştirme Yararlı Etkenleri;
Bilgisayarınıza yeni dosyalar
eklendikçe, silindikçe veya değiştirildikçe, bu dosyalara ait bilgiler
de diskiniz üzerinde çeşitli yerlere yazılır veya silinir. Her dosya
boyu aynı olmadığı için yeni ekleyeceğiniz bir dosya, önceden silinen
eski bir dosyanın kapladığı alana sığmıyorsa, uygun bulunan ilk yeni
alana yazılır.
Kaba
ve temsili bir örnekle şu şekilde daha rahat açıklayalım. Diyelim ki
5KB'lik bir dosya sildiniz ve 10KB'lik yeni bir dosya kopyalaması
yapacaksınız. Silinen dosya nedeniyle 5KB'lik bir alan boşa çıktı. Ancak
yeni dosya (10KB) buraya sığmadığı için, bulunan ilk boş yere
kopyalanacak. Es geçilen bu alan ise uzun süre buraya uygun şeyler
bulunamadığı için boş kalabilir.
Bu
yolla zaman içerisinde sabit diskiniz üzerinde pek çok boşluklar
oluşabilecektir. Hatta programların belli kısımları bir yerde, diğer
kısımları ise farklı bir yerde depolanıyor olabilir. Sisteminiz bu
dosyaları çalıştırırken farklı yerlerden bulup getireceğinden ve bu da
bir süre alacağından ötürü sizi yavaş çalışmaya doğru itecektir.
Disk bölünmesini engellemek
Bu
durumun önüne geçmek için periyodik olarak disk birleştirme işlemi
yapmanız size fayda sağlar. Diskinizin boyu büyüdükçe disk birleştirme
işlemi de o derecede uzun bir süre alır. Ancak sabit diskinizi bir
düzene soktuğu ise gerçektir.
Diskiniz
çok dolu olduğunda gerçekleşen yavaşlamanın sebeplerinden birisi de bu
bölünmelerdir. Dolayısıyla disk alanınızın %20 ila 25′i civarında bir
boş alan bırakmanız her zaman için bu bölünmeyi minimun seviyeye
indirir.
Disk
birleştiricisine, birleştirme yapmayı istediğiniz sürücüye sağ tıklayıp
(örneğin C) Özellikler'den Araçlar'a gelerek ulaşabilirsiniz
10-Kullanıcı Tarafından Bilinmesi Gereken Önemli Bilgiler;
Sistem
tablasında onlarca simgesi olan kullanıcılara rastlamışsınızdır. Sağ alt
köşede sistem saat ve tarihinin yanındaki bu onlarca simge aslında
bilgisayarın yavaş kullanıldığına işaret eder. Her bir simge, arka
planda (veya ön planda) çalışan bir işlemi gösterir. Çoğu kullanıcı da
bilgisayarda o anda belki de 20′den fazla programın aynı anda işlem
yapmaya çalıştığından haberdar bile değildir.
Burada
fazla simge birikmesinin en önemli sebeplerinden biri bu programların
Windows başlar başlamaz otomatik olarak çalışmasıdır. Öncelikle Başlat
menüsünden girerek Başlangıç seçeneği altında nelerin olduğuna bir göz
atın. Burada kullanmadığınız programların kısayollarını görürseniz sağ
tıklayıp doğrudan silebilirsiniz. Çünkü çalışan her bir program daha
yavaş bir bilgisayar anlamına gelecektir. Hele ki bunlar gereksiz
programlarsa, boşu boşuna yavaş bir sistem kullanıyor olabilirsiniz.
Kayıt Defteri üzerinde değişiklikler
Bütün programları bu menü altından
göremeyebilirsiniz. Bir diğer göz atılması gereken yer Kayıt Defteri.
Regedit ile deftere girdiğinizde HKEY_ LOCAL_MACHINE\Software\Microsoft\Windows\CurrentVe rsion\Run ve HKEY_LOCAL_MACHINE\Software\Microsoft\Windows\Curr entVersion\RunOnce başlıkları altında açılışta çalışan programların listesini görmeniz mümkün.
Programların kendi içinden ayarlama
Programların Windows açılır açılmaz
çalışmasını engellemek için, her bir programın içinde Seçenekler veya
Ayarlar gibi menüler altında "başlangıçta çalıştır" tarzındaki
işaretleri kaldırmanız da yeterli olacaktır.
Dosya sistemlerinin performansa etkisi
Bazı dosya sistemleri diğerlerine
oranla büyük alanlı disk bölümlerinde daha iyi çalışırlar. Makinenizin
üzerinde NT, Windows 2000 veya XP kuruluysa NTFS dosya sistemine sahip
olmak performans açısından daha mantıklıdır.
Dosya
sistemi performansı, küme boylarıyla (cluster) yakından ilgilidir.
Mesela NTFS dosya sisteminde 60GB'lık bir sabit diskiniz varsa küme boyu
da muhtemelen 512 byte'tır. Bu da diskinizde devasa sayıda küme olduğu
anlamına gelir.
Eğer
diskinizde daha önce bahsi geçen bölünmeler fazla olduysa, dolayısıyla
bu da problemlerin artacağına işarettir. Çünkü her bir küme üzerinde iz
takibi ve arama işi (track and seek) gerçekleştirilir. Bu örnekteki gibi
sayı çok fazlaysa, işlem de zaman alacaktır.
Küme boylarını değiştirmek
Bir
çözüm büyük küme boyları kullanmaktır. Eğer küme boylarını 4K veya daha
büyük değerlere ayarlarsanız dosya yükleme zamanlarında önemli süre
kısalmaları olduğunu göreceksiniz. Ancak küme boyunu artırmanın da
hantal boş alanlar ve bir miktar israf edilen disk alanı olarak size
geri döneceğini de unutmayın.
Kayıt Defteri'nde ufak dokunuşlar
Bir diğer yol ise yine Kayıt Defteri
üzerinde bazı ayarlarla oynayarak dosya sisteminin yoğunluğunu
azaltmaktır. İlk bakmanız gereken yer defterde
HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\Contro l\ üzerinden ulaşabileceğiniz NtfsDisable8dot3NameCreation bölümü.
Bu
değeri 1 yaptığınızda geriye doğru uyumluluk için dosya isimlerinde
kullanılan 8.3 (8 karakter dosya ismi, 3 karakter dosya uzantısı)
sistemini durdurmuş olacaksınız. Eğer 8.3 tarzında dosya tipleri
kullanmıyorsanız bu seçeneği kaldırmanız biraz performans artışı
sağlayacaktır.
NTFS için bir diğer kullanışlı veri ise HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\Contro
l\Filesystem üzerinden ulaşılabilen NtfsDisableLastAccess bölümü. Bu
değeri 1 yaptığınızda dosyaya son erişilen zamanın bilgisi tutulmaktan
vazgeçilecektir. Ama aklınızda bulunsun, dosya açıldığında veya
değiştirildiğinde artık üzerindeki son değişikliğin tarihi tutulmayacağı
için daha sonradan işinize yarayabilecek bu veriyi kapatmış
olabilirsiniz.
FAT dosya sisteminde
Eğer
NTFS dosya sistemi kullanmıyorsanız dosya veya klasörlerinizi kök
klasörden (root) taşıyarak performansı artırabilirsiniz. Örneğin FAT
sisteminde scandisk işlemi sonrasında .chk uzantılı pek çok dosya bu kök
klasörün içine yerleşecektir.
Kişisel dosyalarınızı C'de tutmayın
Eğer Windows'u C sürücüsüne
kurduysanız, performansı artırmak için kişisel dosya ve klasörlerinizi
mümkün olduğu kadar (eğer varsa) D veya E gibi sabit diskinizin diğer
sürücü bölümlerinde tutmakta fayda var.
Bu
durum Windows'un rahat çalışmasına olanak sağlayacağı gibi, diskiniz
bir nedenle çökerse de işinize yarayacaktır. Böylelikle ikinci bir sabit
disk üzerinden bilgisayarı açıp, okuma yazma işleminin daha az olacağı
(bozuk sektör riskinin azalacağı) diğer sürücülere yerleştirdiğiniz
kişisel dosyalarınızı kurtarmak daha kolay hale gelir.